Bài luận của Thành được đánh giá cao về cả chế độ biểu hiện lẫn quan điểm được đưa ra khi phân tách bức bích họa “The School of Athens” nổi tiếng của họa sĩ, kiến trúc sư người Ý Raphael.
Nguyễn Tiến Thành - tác giả bài luận về bức họa "The School of Athens" vừa tốt nghiệp Trường THPT Chuyên Thủ đô - Amsterdam. Ảnh: NVCC
Dưới đây là phiên bản dịch bài viết về “The School of Athens” của Tiến Thành.
Aristotle thì nai lưng thế, khi mà Plato lại ở một trái đất khác. Các nhà lối suy nghĩ thì trần tục, nhưng kiến trúc lại là của những nơi công cộng Thiên Chúa giáo.
Những nghệ sĩ to con trợ thời kỳ Hưng vượng Phục Hưng như Michelangelo, Leonardo, Bramante đã được trộn lẫn cùng những bộ óc to con nhất của Hy Lạp cổ đại.
Ánh sáng chứa chan bức bích họa, ánh sáng của kỷ nghuyên hồi sinh cổ đại, của chủ nghĩa nhân văn, của sự giải hòa ý thức và trí não.
Lúc đầu, tôi tin rằng Trường học Athens có thể chỉ được người châu Âu thời kỳ Phục hưng nắm bắt như một sự tái mày mò vẻ vang về truyền thống phương Tây cổ truyền.
Nó có giá trị gì cho một người vietnam như tôi – một người lớn lên trong một kỷ nghuyên khác, một nền văn hóa khác và một chuỗi hệ thống giáo dục khác?
Đương nhiên, khi tìm hiểu kỹ hơn, tôi kiếm được thấy bức họa thây mặt cho một lối suy nghĩ về học tập: không xong xuôi nghỉ, phản biện công khai, bước qua cả những ranh ma giới về vật chất, văn hóa và kỷ luật.
Gây tiếng vang từ thời Athens cổ đại, qua nước Ý thời Phục hưng đến Hà Nội hôm nay – nơi tôi đang sống, lối suy nghĩ được diễn tả trong Tiệm tạm hóa Athens của Raphael đã lấy lại một niềm hi vọng, rằng bất chấp những hạn giễu cợt về văn hóa và chính trị thì tình ái bỏ ra cho tri thức sẽ thắng thế.
Tiêu đề "Công viên Athens" là một sự che giấu tầm nhìn rộng thành lập của Raphael về việc học tập. Biểu ngữ trên bức họa được vẽ từ năm 1509 đến năm 1511 theo yêu cầu của Giáo hoàng Julius II này là “Causarum Cognitio”.
Với ý kiến này, Raphael nhịn nhường như ám chỉ rằng thứ gắn kết các anh hùng không hề là ngôi trường hay tiếng tăm của họ, mà là nhu cầu bình thường trong việc tìm kiếm kiến thức và sự khôn ngoan (nhu cầu “hiểu vì sao”).
Tác phẩm này không chỉ là một lời truyền tụng các nhà tư tưởng khổng lồ thời cổ xưa giống như một lời tán thưởng bản thân công đoạn học tập.
Raphael đã chuyển chuyên chở đời sống của trí tuệ duyệt y các hoạt động thể chất. Hiện giờ, chúng ta đang có khuynh hướng nhìn nhận ý kiến gắn kết trí óc là một thứ nghiễm nhiên, nhưng quay quay về đầu thế kỷ 16, nó lại là một cuộc cách mạng.
Theo Glenn W. Most trong “Reading Raphael: The School of Athens and Its Pre-Text”, theo truyền thống tư cách hóa 7 môn “liberal art” trong hội họa, triết học thường được diễn đạt như một người phụ nữ tuyệt vời hóa được gắn vào cạnh khung bởi các triết nhân nam.
Dù rằng ám chỉ đến truyền thống này bằng cách thức vẽ hình ảnh một đàn bà ở phía trên cao bức bích họa, nhưng Raphael đã riêng biệt hoàn toàn hero này với sườn cảnh trung tâm, để cho Plato và Aristotle giai cấp.
Trong khi các học giả tập trung vào sự tương phản và cân bằng giữa Plato và Aristotle – mọi thứ từ cử chỉ bàn tay tới màu sắc y phục, thì thứ gây tuyệt vời nhất với tôi là quyết định của Raphael trong việc không thể hiện sự quan trọng tham gia sự nhân cách hoàn hảo hóa kiến thức, mà nhấn mạnh tham gia những con người nai lưng tục đắm bản thân trong công đoạn tìm kiếm kiến thức ưng chuẩn diễn giải và tranh cãi.
Thực tại là, trong khi việc nhận biết mỗi anh hùng rất lôi cuốn, thì tôi cũng rất không thể tinh được về sự đa nguyên và tính hoàn toản trong góc nhìn của Raphael về học tập.
Chỉ có khoảng 1/3 hero tới trong khoảng Athens cổ đại, 2/3 còn lại sống rất xa Athens, hoặc đến trong khoảng những thời đại khác. Thậm chí Raphael còn đưa tham gia bích họa cả các nhà lối suy nghĩ trong khoảng bên ngoài phương Tây, như Zoroaster – một nhà tiên tri tới trong khoảng Ba Tư cổ truyền, Averroes – một học giả Hồi giáo thời Trung cũ rích, cũng là một thông dịch viên triết học của Aristotle.
Nhị anh hùng này cũng thách thức những nắm bắt nhân thức bình thường rằng các nhà lối suy nghĩ có thể được chia tách rõ ràng dọc theo trục chủ nghĩa tư tưởng giữa Plato và Aristotle.
Averroes là một nhà vật lý, nhà thiên văn chương và là một bác sĩ tuyệt vời, tất nhiên ông được đặt ở phía của nhà duy tâm Plato, và đang cố vấn cho Pythagoras – người thường được gắn với chủ nghĩa thần bí.
Gần giống như vậy, Zoroaster - người trông giống một nhà chiêm tinh đang cầm quả địa cầu, thây mặt cho việc phân tích các tại sao và hành tinh để tiên lượng những trắc trở của loài người, thành ra pha trộn cả những nghiên cứu của bầu trời và mặt đất.
Đầy đủ những vấn đề này nhường như nhận ra tinh thần kiếm tìm tri thức bất chấp những tinh ma giới về kỷ nghuyên, địa lý, văn hóa và kỷ luật.
Bức bích họa "The School of Athens" của Raphael được vẽ tham gia khoảng trong khoảng năm 1509 - 1511
Khi tầm nhìn về chuyện học của Raphael có thể rất truyền cảm hứng thì tôi vẫn tự hỏi liệu người xem có thấy chính mình trong đó. Liệu chúng ta có nên chỉ dễ chơi là ngắm nhìn những hero lớn tưởng này với sự ái mộ về công đoạn kiếm tìm kiến thức không xong nghỉ của họ?
Robert Haas trong "Raphael’s School of Athens: A Theorem in a Painting?" đã đưa ra một câu giải đáp mang tính khai trí: "Ở đây chẳng hề Raphael đang vẽ một cuộc gặp lịch sử, mà là một bộ sưu tập trong thư viện thời Phục Hưng.
Theo Haas, các nhà triết học đã được nhân cách hóa thành những cuốn sách của họ. Tôi thấy lời cắt nghĩa này mang tính trực giác, bởi vì bức bích họa được vẽ trên một bức tường của tòa nhà Stanza della Segnatura, sau đó là thư viện riêng của Giáo hoàng.
Nó cũng gợi ra một sự thật lớn hơn về việc nghiên cứu những cuốn sách cổ điển. Để diễn đạt chân dung các nhà lối suy nghĩ khổng lồ, Raphael đã sử dụng thuyết mộng ảo, một công nghệ khiến cho các hero trông có vẻ như đang ở cùng một phòng.
Bởi vậy, người xem không chỉ đơn giản là biến thành một người quan sát tiêu cực những tri thức được bảo tàng, mà còn là một người nhập cuộc vào cuộc hội thoại trải dài khắp các quốc gia và qua rộng rãi thế kỷ.
Với cách thức giảng nghĩa này trong tâm trí, tôi đã tới để ngắm nhìn bức bích họa của Raphael như một lời mời tham gia cùng các nhà lối suy nghĩ lớn của dĩ vãng, để học hỏi và để đặt nghi vấn về những tư tưởng của họ.
Thật rủi ro là những lời mời như thế này đa phần bị cản trở để đến với các học sinh ở Việt Nam. Ở đây, những buộc ràng về tinh thần hệ trong hệ thống giáo dục hiện đại cùng với truyền thống học vẹt đã dẫn tới việc hạn chế giễu trong việc khám phá các hệ lối suy nghĩ.
Ví dụ như, trong những giờ học quân sự đề xuất của học sinh phổ biến, "triết học" chỉ trình bày chủ nghĩa Mác-Lê Nin. Những lối suy nghĩ được dạy ở trường nhường nhịn như chơi phải để học cách thức phản biện nhằm xây đắp non sông, phê chuẩn việc xúc tiến một thế giới quan duy nhất."
Bài luận của Thành được trình bày trên tờ The Atlantic. Thành quả mà Thành chọn viết là bức bích hoạ “The School of Athens” của Raphael – hoạ sĩ, kiến trúc sư nổi tiếng người Ý thời kỳ Phục Hưng, được vẽ vào khoảng trong khoảng năm 1509 đến năm 1511.
"Dĩ nhiên thay vì bi lụy, tôi lấy ngẫu hứng từ ý niệm rằng “Tiệm tạm hóa Athens” thây mặt cho một thư viện tư nhân, vì nó cho thấy, ví như chúng ta nhận ra sự quan trọng phải gạt bỏ những thói quen của bản thân mình trong việc học tập ở trường, nỗ lực biến thành những người có suy nghĩ độc lập và niềm nở tới những cuốn sách, thì chúng ta vẫn có thể có được sự khôn ngoan thật sự.
Hơn nữa, bối cảnh lịch sử của bức tranh khiến cho tôi hi vọng rằng trong tương lai, công cuộc kiếm tìm tri thức ở Việt Nam có thể sản xuất.
Cũng như sự phồn thịnh và thời gian tiêu khiển đã cho phép người Athen cổ kính nghĩ suy về những tư tưởng có ý thức cừ khôi, sự sản xuất kinh tế hối hả của vietnam có thể làm cho thay đổi bối cảnh tri thức của nước nhà.
Càng ngày càng nhiều người đi du học và làm việc ở nước ngoài, sau đó họ mang trở về những lối suy nghĩ mới, những chính sách học tập mới cho thế hệ sau.
Số người học ngoại ngữ gia tăng đồng nghĩa với việc những tác phẩm của các nhà ttư tưởng cởi mở hơn có thể được dịch ra, được phân tích và bàn thảo.
Mặc dầu, chúng ta còn phổ quát việc phải làm ở phía trước, nhưng mai sau vẫn rất hứa hẹn khi thấy những công ty bàn cãi và những cộng đồng học tập thực nghiệm mọc lên.
Chả hạn như ở Thủ đô, một tổ chức không chính thức có tên là Integrity Network đã tập phù hợp một lực lượng các nhà lý luận hàng đầu và các học sinh ngành nghề khoa học phường hội nhân bản để xây dừng Reading Circle Vietnam.
Ở đó, những người nhập cuộc bàn thảo về những cuốn sách, tranh cãi với các chuyên gia về phổ quát chủ đề. Những thắc mắc được đặt ra, về phổ thông chủ đề trong khoảng tự do dân chủ tới nữ quyền, giá trị của chủ nghĩa dân tộc, càng ngày càng sắc nét hơn và động viên những quan niệm trái chiều.
Mặc dầu vẫn còn hoạt động ở khuôn khổ nhỏ bé, nhưng những ý định này nhịn nhường như đang đi tiên phong cho một xu hướng mà tôi rất vui khi được là một phần trong đó.
Dấu hiệu đáng khích lệ này chứng tỏ rằng, thay vì thu nạp một cách thức vô thức một ý kiến độc nhất, ngày một rộng rãi người trẻ vietnam đon đả tới việc tìm kiếm những quan điểm khác lạ trong khoảng khắp nơi trên quả đât, đặc biệt là trong các ngành lịch sử và chính trị.
Tất nhiên, chúng ta vẫn có thể khiến cho tốt hơn việc mở mang lối suy nghĩ của Raphael trong việc khuyến khích tư duy phản biện trong cố gắng kiếm tìm tri thức của chúng ta.
Chả hạn như mới đây, các thành viên một câu lạc bộ gồm sinh viên, học sinh cùng đon đả đến lĩnh vực quan hệ quốc tế, trong đó có tôi, đã mở màn đọc về Henry Kissinger. Chúng tôi hâm mộ chính sách “realpolitik” hiệu quả của ông và sự lý giải cao quý của ông về ngoại giao Mỹ.
Thực vậy, có một vài điều có thể học hỏi từ những cố gắng của Kissinger trong việc hoàn thành chiến tranh vn và chung hóa quan hệ của Mỹ với China.
Tất nhiên, khi tìm hiểu sâu hơn, tôi thấy thắc mắc tình cờ có một cuộc tranh biện hay thậm chí là sự công nhận nào của chúng tôi về những hành động của Kissinger (mà một vài nhà phê bình gọi là tội ác nghiệt chiến tranh) khi ông ủng hộ việc ném bom kín đáo ở Campuchia, bắt đầu những vụ tàn sát ở nơi mà sau đó là Đông Pakistan, và các cách thức áp bức ở Mỹ Latin.
Có lẽ do một xu hướng kéo dài phải chấp nhận uy quyền của “những lối suy nghĩ vĩ đại”, thay vì xem xét chúng một phương pháp cẩn thận, nên chúng tôi chỉ đơn giản là đánh giá những tư tưởng của ông bằng sự tôn kính.
Phương pháp tiếp xúc của chúng tôi còn ở rất xa so với lối suy nghĩ được lưu danh trong bức bích họa của Raphael.
Bài học sâu sắc nhất mà tôi rút ra được trong khoảng The School of Athens là, những nhà tư tưởng đẩy đà ở đó chẳng phải là để cho chúng ta tôn trọng một bí quyết không hồ nghi, mà là để cho chúng ta hiềm nghi một cách tôn trọng.
Với tôi, công trình này đầy sức mạnh vì nó đã nhắc nhở tôi rằng ngay cả trong yếu tố kiện của nước nhà tôi thì những người say mê học tập luôn có thể khiến việc hướng tới xuất sắc mà bức hoạ đã vẽ ra.
Ý thức tự do trí óc và ý thức phản biện trên khắp thế giới không thể bị qua đời phục. Một mặt tôi luôn mong rằng một ngày nào đó sẽ được tận mắt chiêm ngưỡng bức bích hoạ này, mặt khác tôi cũng luôn nỗ lực xây đắp một Công viên Athens cho riêng bản thân ở bất cứ nơi nào mà cuộc tìm kiếm tri thức đưa tôi tới."
(Dịch theo The Atlantic)
Xem nhiều hơn: Máy bơm nước
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét