Chuỗi hệ thống trường nghề và cao đẳng thời Pháp thuộc - VnExpress

Cuối thế kỷ 19, yêu cầu về phiên dịch rất lớn vì quan chức cai trị hành chính, quân sự gần như là người Pháp, trong khi mọi người không nhân thức tiếng Pháp. Để khắc phục sự tắc nghẽn ngôn ngữ, giữa năm 1864, chính quyền tạo dựng ngay trường Thông ngôn (Collège des Interprètes) dạy cấp tốc tiếng Pháp cho người Việt, Khơ me và Hoa, dạy tiếng nói vài nước châu Á cho người Pháp.

Trường phiên dịch dạy tiếng Pháp cho người Việt, Khơme, Hoa

Nam Kỳ khi xưa có phổ thông yếu tố dân tộc, Pháp phải phổ biến chính sách thống trị xuống cho họ, nên năm 1885 trường Phiên dịch tiếng dân tộc được thiết kế với mỗi chương trình học kéo dài hai năm. Đây được xem là một trong những trường nghề trước tiên do người Pháp thành lập.

Thầy dạy tiếng Việt là Pétrus Trương Vĩnh Ký, tiếng Pháp là Chéon, tiếng Campuchia là Taupin, chữ Hán là È cổ Nguyên Khô hanh. Ông Nguyễn Văn Phong khiến phụ tá giám đốc, Trương Minh Ký và André Xu khiến cho thầy ôn tập tiếng Pháp, Phạm Đức Hoa và Lê Văn Tư ôn tập chữ Hán và tiếng Việt cho sinh viên Pháp.

Trương Vĩnh Ký đang giảng bài ở trường Phiên dịch. Ảnh tư liệu

Khóa sinh phiên dịch phải qua một cuộc thi tuyển, nếu như là người Pháp phải được Thống đốc Nam Kỳ chuẩn y, nếu như là người bản xứ phải do giám đốc Nha Nội trị phê ưng chuẩn.

Khóa sinh Pháp học thông dịch trong độ tuổi 20-30, có bằng tú tài hoặc tương đương, được tài trợ học bổng 900 đồng mỗi năm. Ví như bỏ học giữa chừng mực mà vẫn cư trú trong quản hạt hay nước hàng xóm, người học phải bồi thường phí huấn luyện theo thời điểm học. Khóa sinh người Việt phải chí ít 17 tuổi và không quá 24, có bằng cơ bản, được cấp học bổng hơn 240 đồng mỗi năm. 

Mỗi thứ bảy hàng tuần, hiệu trưởng và một thây mặt của Nha Nội chính sẽ họp hành phần nhiều giáo sư và trợ giáo để kiểm tra việc dạy và học. Mỗi khóa sinh được rà soát ít nhất hai lần mỗi 04 tuần về nội dung đã được dạy trước đó; giả dụ trong ba tháng liên tục đạt kết quả kém sẽ bị đuổi học.

Trong quá trình này, các trường tiểu học mở ra ngày một đa dạng, phổ biến người ra trường đi xin khiến thông dịch nên số lượng công phu ngành nghề này dôi dư. Trường Thông ngôn tiếng dân tộc hoạt động hơn hai năm thì giải thể, khóa sinh người Việt chuyển qua trường Trung học Chasseloup Laubat học tiếp, khóa sinh nào yếu kém thì bị cho thôi học.

Cũng trong công đoạn 1860-1900, người Pháp còn thành lập trường thông ngôn dạy tiếng Việt cho người Pháp tên là D'Adran (Bá Đa Lộc), trường An Nam đào tạo thông dịch Pháp.

Song song với các trường thông dịch là trường tập huấn nhân viên hành chính, tư pháp, vốn đầu tư, thuế khóa... dịch vụ cho công tác cai trị. Kế đến là những trường sư phạm sơ cấp huấn luyện giáo viên dạy chữ quốc ngữ, chữ Pháp ở những vùng Pháp mới chiếm hữu đóng.

Trường nhiều năm kinh nghiệm kiêm công xưởng

Cuối thế kỷ 19 và những năm đầu thế kỷ 20, giáo dục chuyên nghiệp được Pháp lưu ý hơn nhằm đào tạo thợ chuyên môn hoặc đốc công, phục vụ ý định mở rộng công nghệ. Việc này nhằm dè xẻn kinh phí đáng ra phải mang thợ trong khoảng Pháp sang thì nay có thể sử dụng người bạn dạng xứ.

Năm 1898, Pháp mở trường dạy nghề Thủ đô với nhị lĩnh vực nông nghiệp (chăn nuôi, làm vườn, chăn tằm) và mỹ nghệ (sơn, đúc đồng, khảm trai), học trong ba năm.

Học sinh muốn dự thi tham gia phải biết chữ quốc ngữ, chữ Pháp và bốn phép tính cơ bản (tương đương trình độ tiểu học). Khi vào học nghề, học viên sẽ được huấn luyện thêm tiếng Pháp sao cho khi ra trường sẽ có trình độ người lao động nhiều năm kinh nghiệm, có thể đảm trách khiến cho quản đốc phân xưởng.

Một số trường dạy nghề gần giống cũng được mở ở Sài Gòn (trường Kỹ nghệ), Huế (trường Bách nghệ), Thủ Dầu Một (trường Mỹ nghệ). Ở Bắc Kỳ, Pháp tạo dựng thêm các trường huấn luyện thợ ngành gỗ và sắt ở Nam Định, Hải Phòng.

Trường Cơ khí Á châu (nay là Cao đẳng Khoa học Cao Thắng) được thi công năm 1906. Ảnh tư liệu

Cho tới trước cách tân giáo dục 1906, Pháp đã tổ chức ở Đông Dương 12 trường giỏi, dồn vào một chỗ ở Nam Kỳ như Sài Gòn, Biên Hòa, Hà Tiên, Sa Đéc. Các trường này dạy ba lực lượng lĩnh vực: công nghiệp châu Âu, công nghiệp bản xứ, mỹ nghệ và tiểu thủ kĩ nghệ.

Khi Pháp đẩy mạnh khai thác khoáng sản, họ còn rất giúp cho học sinh dân tộc thiểu số học trường nhiều năm kinh nghiệm nhằm sớm có nguồn công sức dồi dào. Năm 1923, trường Bách nghệ Huế có hàng chục sinh viên người Êđê, Jarai...

Tuy gọi là trường kỹ nghệ, mỹ nghệ song đa dạng lớp giỏi giống như những chế biến theo đơn đặt hàng, vật phẩm được mang đi buôn bán.

Rộng rãi cao đẳng đầu tiên đóng cửa vì gặp khó

Đầu thế kỷ 20, sau lần cải cách giáo dục thứ nhị người Pháp mới đơn vị vài trường cao đẳng ngành nghề y, sư phạm, luật vì lúc này các trường trung học có thể cung ứng những học sinh có bằng thành bình thường hoặc tú tài.

Theo đề án của Hội đồng cách tân giáo dục lần thứ nhất 1906 thì không có việc xây dừng trường đại học, nhưng trước đòi hỏi của các sĩ phu yêu nước, Pháp xây đắp trường đại học đầu tiên của Việt Nam - Đại học Đông Dương.

Đại học Đông Dương gồm những trường cao đẳng trực thuộc Luật khoa, Văn khoa, Công nghệ, Xây đắp dân dụng và Y Dược. Riêng trường Y Dược vốn được hiện ra từ cuối thế kỷ 19 ở Thủ đô, huấn luyện y sĩ, dược sĩ, bác bỏ sĩ đa khoa, nha sĩ, nữ cô mụ.

Đầu tham gia của trường là những người ra trường trung học hoặc đỗ thi Hương, nhân thức tiếng Pháp. Học sinh khóa đầu tiên hầu hết là công chức đang làm cho việc ở cơ quan trung ương của chính quyền thực dân.

Hội sở Đại học Đông Dương xưa ở Thủ đô. Ảnh tư liệu

Hoạt động được hơn một năm trường này đóng cửa vì thiếu giáo sư nhiều năm kinh nghiệm, giáo viên đầy đủ kiêm nhiệm phổ thông công tác. Hình như đó, trình độ người học quá thấp so với chương trình. Mặc dù được "châm chước" bằng cấp và trình độ tiếng Pháp song họ không thể hấp thu nội dung chương trình.

Năm trước tiên, trường có gần 100 sinh viên nhập học thì tới cuối học kỳ một chỉ còn chưa đầy người ấy, chủ chốt là công chức của Nha học chính, viên chức hoặc phiên dịch của tập đoàn cấp địa hạt. Sau thất bại này, người Pháp chưa sắm được phương án tốt hơn cho chuỗi hệ thống giáo dục cao đẳng bởi "nguồn cung" là học sinh tốt nghiệp trung học còn quá ít.

Hệ thống cao đẳng chỉ được cải thiện khi Toàn quyền Đông Dương ra nghị định quy chế giễu tầm thường về bậc cao đẳng năm 1918. Học sinh muốn tham gia trường cao đẳng phải có bằng thành bình thường (trung học, cao đẳng tiểu học), hoặc bằng tú tài bạn dạng xứ, tuổi 18-25.

Trong đơn xin học, sinh viên phải chắc chắn khiến việc cho "Nhà nước bảo hộ" chí ít 10 năm. Kể từ đó, hàng loạt trường cao đẳng được xây dựng khắp cả nước như Cao đẳng Sư phạm Thủ đô, trường Thực hành Nông lâm Bến Cát, Cao đẳng Luật khoa - Hành chính, Cao đẳng Mỹ thuật Đông Dương...

Tham khảo thêm: Máy bơm tăng áp