Vị thần 'trấn Bắc' của kinh kì Thăng Long xưa - VnExpress

Năm 1010, vua Lý Thái Tổ dời đô từ Hoa Lư về Thăng Long và cho xây đắp bốn ngôi đền thờ những vị phúc thần trấn bốn hướng đông, tây, nam, bắc của kinh đô, người xưa quen gọi là Thăng Long tứ trấn.

chậm triển khai là thần Long Đỗ thờ ở đền Bạch Mã trấn hướng đông, thần Linh Lang thờ ở đền Voi Phục trấn hướng tây, thần Cao Sơn thờ ở đình Kim Liên trấn hướng nam và thần Trấn Vũ thờ ở đền Quán Thánh trấn hướng bắc. Vua dựng bốn ngôi đền được cho là vừa để trấn tà khí, vừa sử dụng thần quyền để huyền hoặc lòng dân, củng cố nền kẻ thống trị phong kiến ở đế đô mới.

Pho tượng thần trong đền Quán Thánh được thừa nhận bảo bối tổ quốc cuối năm 2016. Ảnh: Thái Mạc.

Trải qua hơn nghìn năm, đền Quán Thánh nằm góc trục đường Cổ hủ Ngư xưa (đường Thanh Niên hiện tại) và phường Quán Thánh trông ra hồ Tây thờ thần Huyền Thiên Trấn Vũ. Vị thần này có duyên cớ từ tín ngưỡng và đạo giáo Trung Hoa, được cho là có kĩ năng trừ ma tà, yêu quái. Khi nhập khẩu vào Việt Nam, chuyển đổi cùng văn hóa bản địa, thần còn bảo hộ cho dân cư nông nghiệp.

Được người dân sùng tín nên quanh co thần Trấn Vũ có phổ biến truyền thuyết. Theo tài liệu của Ban quản lý di tích đền Quán Thánh thì tương truyền ở làng Long Đỗ (Hà Nội bây giờ) có cáo chín đuôi chuyên làm hại dân. Thần Huyền Thiên Trấn Vũ hạ giáng dùng phép thuật giết mổ hồ tinh. Xác cáo quằn lại một chỗ rồi sụp xuống thành hồ Tây hiện nay. Vậy nên Hồ Tây còn có tên gọi khác là đầm Xác Cáo.

Tượng thần Huyền Thiên Trấn Vũ đặt trong hậu cung, được đúc bằng đồng đen, cao 3,96 m, nặng 4 tấn. Tượng ngồi tôn nghiêm, mặt vuông, mắt nhìn thẳng, râu dài, tóc xõa đằng sau, mình mặc áo đạo sĩ màu đen, chân trần, tay trái bắt quyết, tay phải cầm gươm có rắn quấn loanh quanh chống lên lưng rùa. Rắn và rùa là nhì con vật biểu trưng cho sức mạnh và sự trường sinh của thần. Pho tượng được công nhận là bảo vật non sông bốn tuần 12/2016.

Bạn dạng đồ thành Thăng Long năm 1490, tứ trấn ở bốn hướng, trong đó đền quán Thánh nằm ở hướng Bắc. Ảnh chụp lại.

Khi đền mới dựng, tượng thần được làm cho bằng gỗ. Năm 1677 dưới thời vua Lê Hy Tông, chúa Trịnh Tạc sai người trùng tu đền Quán Thánh. Tượng thần Trấn Vũ được các nghệ nhân làng Ngũ Thị trấn đúc lại bằng đồng hun đen. Năm 1842, vua Thiệu Trị tới thăm đền tặng một đồng bạc vàng. Sau thêm các hoàng thân dâng cúng, số tiền tiến thưởng được đúc thành một cái vòng, dùng sợi dây bạc xâu treo ở cũ kĩ tay tượng thần.

Ông Bùi Ngọc Sơn, thủ từ chăm sóc đền Quán Thánh hơn 10 năm cho nhân thức, cùng với thăng trầm lịch sử, pho tượng cũng trải qua đa dạng biến cố. Thời binh đao, quân Pháp từng có nhu cầu nấu chảy pho tượng để lấy đồng. Nhờ nhân dân ra sức bảo vệ, cộng thêm nhân tố linh tính như những người đòi phá tượng có kẻ chết, người điên khiến cho ý định trên không thành. Pho tượng vì thế biến thành một trong những hiện vật giá trị của ngôi đền.

"Ngày rằm, lễ Tết có đa dạng cư dân tới thắp hương, có người chỉ thực lòng khấn vái, nhưng cũng có người vì tin tham gia vấn đề linh tính mà sử dụng tay, thậm chí cả khăn mặt thoa lên chân tượng để cầu mong hên", ông cho biết.

Đền Quán Thánh. Ảnh: Thái Mạc.

Ngoài đền Quán Thánh, thần Huyền Thiên Trấn Vũ còn được thờ ở đền Trấn Vũ (Thạch Bàn, Long Biên). Pho tượng ở ngôi đền này được đúc vào cuối thế kỷ 18 dưới thời Tây Sơn, kéo dài tới đầu thế kỷ 19 thời Nguyễn mới xong xuôi. Tượng cũng bằng chất liệu đồng, nặng 4 tấn, tay cầm kiếm có rắn quấn nói quanh nói quẩn chống lên mai rùa, mang phổ quát nét giống hệt với tượng thần Trấn Vũ trong đền Quán Thánh. Theo quan niệm bình dân, thần Trấn Vũ thờ ở đây để bảo hộ, ngăn cộng đồng lụt, tai ương cho cả vùng đồng bằng quanh co đê sông Hồng.

Nhà nghiên cứu Trần Lâm Biền đánh giá, trong khoảng hình thức tạo hình, hình tượng trong quan niệm dân dã, có thể thấy tượng thần Huyền Thiên Trấn Vũ ở nhì ngôi đền ngoài trấn giữ phương Bắc, trừ tà còn bộc lộ việc trị thủy, hy vọng về một cuộc sống an lành của cư dân nông nghiệp xưa.

Thái Mạc

Xem nhiều hơn: Máy bơm tăng áp giá rẻ